Funqisid sözü kənd təsərrüfatı sahəsində tez-tez rast gəlinir. Latınca Fungudice sözündən götürülən funqisidlər, göbələk və öldürmə mənasını verən caedo sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlir. Göbələ öldürücü mənasına gələn funqisid göbələk dərmanı kimi tanınır. Antimikotik olaraq təsnif edilən dərmanlar göbələk köklərində, infeksiyalarda və göbələklərin yayılmasında effektivlik göstərir. Zəhərli maddələrdən alınan dərmanlar təbii və sintetik alternativlərə malikdir. Həm kənd təsərrüfatı istehsalında, həm də dekorativ bitki becərilməsində funqisid tətbiq etməklə göbələk problemi, göbələk xəstəliklərinin öhdəsindən gəlmək olar.
Göbələk xəstəlikləri bitkilərdə 100 %-ə qədər məhsul itkisinə səbəb ola bilər. Göbələk xəstəliklərinə qarşı mübarizədə mədəni və kimyəvi tədbirlərdən istifadə olunur. Fərqli bitkilərdə görülən göbələk xəstəliklərini aradan qaldırmaq üçün aşağıdakılar tövsiyə olunur:
- İnfeksiya mənbələrini azaltmaq və düşmüş yarpaqları və meyvələri məhv etmək vacibdir.
- Budama ilə hava sirkulyasiyası və günəş şüaları təmin edilir.
- Xəstə fidan yerinə sağlam alternativlər seçilir.
- Azot gübrələrinin həddindən artıq istifadəsinə yol verilmir.
- Bəzi məhsullarda malçlama (torpağı örtmək üçün istifadə olunan bütün materiallara “malç” deyilir) və damla suvarma göbələk infeksiyasının yayılmasının qarşısını alır.
- Tez-tez əkin edilməməsi tədbirlərdən arasında yer alır.
- Çirkli avadanlıqların sağlam yerlərdə istifadədən əvvəl yaxşıca təmizlənməsinə ehtiyac var.
Mədəni və fiziki tədbirləri kimyəvi nəzarətlə tamamlamaq da vacibdir.
Funqisid nə üçün istifadə edilir ?
Funqisidlər sadə bir düsturla işləyir, göbələklərin hüceyrə fəaliyyətini pozmaq onların əsas vəzifəsidir. Patogen və ya parazitar göbələkləri öldürən funqisidlər spesifik fermentlərlə birləşir və göbələklərin metabolik yollarını bağlayır. Funqisidlər hüceyrə divarlarının keçiriciliyini pozur. Beləliklə, tənəffüs, protein və ferment sintezi proseslərini təsir edərək mitokondrial funksiyaları blok edə bilər. Nəticədə göbələk toxumaları cücərə bilmir və ya ot tüplərinin böyüməsinin qarşısı alınaraq infeksiya meydana gəlməsinə mane olur. Bəzi funqisidlərin məhsulların toxumalarına nüfuz edə biləcəyini də bilir. Məhsulda daşınan bu növlər toxumadakı göbələklərin böyüməsini də boğur və simptomların meydana gəlməsinin qarşısını alır.
Digər pestisidlərdə olduğu kimi bəzi funqisidlərin də göbələklərdə müqavimət yarada biləcəyi qeyd olunur. Bu səbəbdən funqisidlərin şüurlu, müntəzəm və adekvat istifadəsi çox vacib hesab olunur.
- Funqisidlər, göbələklərin səbəb olduğu məhsul itkisini qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
- Keyfiyyətli məhsul əldə etməyə üstünlük verilir.
- Göbələklərin yaratdığı xəstəliklərin və infeksiyaların qarşısının alınması funqisidlərin istifadəsinə səbəb olur.
- Fungisidlər göbələk bitki xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur.
- Fungisidlər dərman sənayesində istifadə olunur.
Funqisidlərin təsnifatı
Fungisidlər, əsasən fəaliyyət göstərdiklərinə görə üç kateqoriyada araşdırılır. Qoruyucu, sistemli və yarı sistemli funqisidlər vardır.
- Göbələk infeksiyası yayılmadan əvvəl qorunmaq üçün qoruyucu funqisidlər tətbiq olunur. Yalnız qoruyucu təsir göstərən məhsullar meydana gələ biləcək hər hansı bir epidemiyanın qarşısını almağa kömək edir. Bitkilərin səthlərinə püskürən dərmanlar, göbələklərin mövcudluğunu ortadan qaldırır və mümkün zərər ehtimalını aradan qaldırır. Qoruyucu funqisidlər üzvi və qeyri-üzvi kükürd birləşmələri, azotlu birləşmələr kimi mis birləşmələrini saymaq olar. İnfeksiyadan əvvəl qoruyucu funqisidlər tətbiq olunmalıdır.
- Sistemli funqisidlər məhsullarla aparılır. Fərqli kimyəvi quruluşlu bir çox sistemli funqisid var. Sistemli funqisidlər məhsul sistemində hərəkət etmə qabiliyyətinə görə dörd qrupa bölünür:
- Yerli sistemik funqisidlər: Yarpaqda qısa bir məsafəyə dağıla bilənlərə bu ad verilir.
- Translaminar funqisidlər: Bitki daxilində məhdud hərəkətə malik olan bu funqisidlər yarpağın digər tərəfinə çata bilər.
- Ksilem hərəkətli funqisidlər: Su ksilem toxumaları vasitəsilə toxumalara daşınarkən xarici hissələrə doğru hərəkət edən funqisidlərə deyilir. Yuxarıya doğru hərəkət edə bilən növlərə deyilir.
- Amphi Mobile (ikitərəfli) funqisidlər: Floem vasitəsilə həm yuxarı, həm də aşağı hərəkət edə bilən funqisidlərə iki istiqamətli deyilir.
- Mezo sistemik olaraq da bilinən yarı sistemli funqisidlər.
Əkində, əvvəllər təsbit edilmiş faktoru belə öldürə bilən funqisidlər terapevtik kimi təqdim olunur. Müalicəedici və ya aradan qaldırıcı olaraq bilinən bu funqisidlər ümumiyyətlə sistemik olaraq təsnif edilir, lakin qoruyucu olanlardan bəziləri də bu təsnifata daxil edilə bilər.
İdeal bir funqisid necə olmalıdır?
Fungisid seçərkən dərmanların ideal görülən xüsusiyyətlərə sahib olması fermerlər üçün təhlükəsizlik tədbirləri arasında yer alır. İdeal bir fungisidin aşağıdakı xüsusiyyətlərə sahib olmasına zərürət vardır.
- Bitkilərə zərər verməməli və fitotoksikliyə səbəb olmamalıdır.
- Uzunmüddətli və səmərəli istifadəsi iqtisadi cəhətdən vacibdir.
- Seyreltmə prosesi zamanı sabitliyin vəd edilməsi, fermerlərimiz üçün üstünlük yaradır.
- Digər canlılar, praktikantlar və heyvanlar üçün yüksək zəhərli xüsusiyyətlər göstərməməsi vacibdir.
- Geniş spektrli bir təsirə malikdir.
- İstifadə olunan digər pestisidlər və gübrələrlə uyğun olması, ortaya çıxa biləcək istənməyən problemlərin qarşısını alır.
- Əlverişli qiyməti fermerlərimizin onu seçməsinin səbəblərindəndir.
- Asanlıqla nəql edilə bilən, saxlanıla bilən və tətbiq edilə bilən olmalıdır.
Fungisid Göbələk drəmanı necə istifadə olunur?
Toz və maye şəklində funqisid çeşidləri tapa bilərsiniz. Fungisidlər ümumiyyətlə mayeləşdirilmiş və ya maye şəklində birbaşa əkin sahələrinə çiləyicilər tərəfindən verilir. Fungisid ilə çiləmə üsulu xəstəliyin şiddətinə, iqlim şəraitinə, məhsul növünə və torpağa uyğun şəraitdə aparılır.
Əsas tətbiq növləri aşağıdakı kimi verilə bilər:
- Toxum və əkiləcək fidan üzərində tətbiq olunan tətbiq patogenləri öldürməyi hədəfləyir.
- Əkin zamanı / sonrasında funqisid sprey ilə tətbiq oluna bilər. Püskürtmə və suvarma ilə tətbiq oluna bilər.
- Bitki örtüyünə və ya böyüyən məhsulların yerüstü hissələrinə tətbiq edilə bilər.
- Kök injeksiya üsulu ilə gövdəyə funqisid enjekte edilə bilər.
- Məhsuldan sonra məhsul daldırma və ya çiləmə üsulu ilə tətbiq oluna bilər.
Funqisidlə çiləmə üsulu; Küləksiz, sərin və quru havalarda məhsulların örtülməsi üçün geniş istifadə olunur. Məhsula və əraziyə görə əl çiləyiciləri, mexaniki və ya motorlu arxa çiləyicilər, bağ çiləyiciləri istifadə edilə bilər. İstifadə ediləcək dərmana, məhsula və digər şərtlərə görə, funqisid göbələk dərmanın tətbiq dozası və texnikası dəyişir. Tövsiyə olunan doza dəqiq olaraq istifadə ediləcək funqisidin markasına, tərkibinə və təsirli maddəsinə uyğun olaraq verilməsi və tətbiq şərtlərini yerinə yetirməsi vacibdir.
Funqisid hansı bitkilər üçün istifadə olunur?
Funqisidlər tərəvəzdən bəzək bitkilərinə qədər fərqli bitkilər üçün tətbiq oluna bilər. Toxumdan fidana, yarpaqdan meyvəyə qədər pestisidlər fərqli hədəflərə tətbiq oluna bilər. Problemdən, məhsuldan və digər şərtlərdən asılı olaraq düzgün funqisid seçmək vacibdir.
Funqisid təsiri nədir?
Fungisid göbələklər və göbələk toxumaları üzərində dağıdıcı təsir deməkdir. Orqanizmləri fungus şəklində öldürən bu təsir, funqisidlərlə əldə edilir.